بررسي روند خشونت و ناامني پس از سقوط صدام حاکي از آن است که بيشتر ناآرامي‌ها و شورش‌ها در مثلث سني‌نشين عراق که شامل مناطقي چون فلوجه، تکريت و الرمادي است، به‌وقوع پيوسته است. همچنين شواهد زيادي درخصوص حمايت عربستان از جريانات سني عراق و تلاش در راستاي تضعيف دولت مالکي وجود دارد که البته در سال‌هاي اخير ترکيه نيز به روند تضعيف دولت مالکي پيوسته و طرح‌هاي بلندپروازانه‌اي در ذهن دارد. در اين ميان، شکل‌گيري شورش و جنگ داخلي در سوريه که عملا باعث فروپاشي اقتدار مرکزي در بسياري از مناطق اين کشور شده از يک‌سو و گسترش رقابت بازيگران منطقه‌اي از سوي ديگر باعث پيچيدگي بيشتر تحولات عراق شده است. درواقع بسياري از معارضان کنوني رژيم اسد از جمله داعش و جبهه النصره بنيادگراياني سني هستند که دهه‌هاست مترصد انتقام‌گيري از حکومت علوي حاکم بر سوريه بوده و قدرت‌گيري شيعيان عراقي را هيچ‌گاه برنتافتند. در چنين بستري است که ظهور و قدرت‌يابي داعش در منطقه را مي‌توان تحليل کرد. در نگاهي جامع مي‌توان قدرت‌يابي داعش را در سطح داخلي محصول ضعف دولت- ملت‌سازي در عراق و عدم اجماع نخبگان و نارضايتي بسياري از جريانات و قبايل سني و همچنين بعثي‌ها از روند سياسي کشور ارزيابي کرد. درواقع، هم‌اکنون بعثي‌ها و برخي از قبايل سني عراق نيز شورش کرده و عملا با داعش بيعت يا همکاري کرده‌اند. همچنين تمايلات جدايي‌طلبانه اکراد عملا عراق را تا مرز تجزيه پيش برده است. در سطح منطقه‌اي مي‌توان به بحران سوريه و رقابت‌هاي شديد ايران با عربستان و همچنين ترکيه اشاره کرد. درواقع با شکل‌گيري بحران سوريه عملا اين کشور و همچنين عراق به محل رقابت قدرت‌هاي منطقه‌اي براي افزايش حوزه نفوذ تبديل شده است. در نهايت بايد توجه داشت که تقليل‌يافتن جايگاه خاورميانه در استراتژي کلان آمريکا باعث انفعال و عدم نقش‌آفريني جدي اين کشور در تحولات سوريه و عراق شده و زمينه قدرت‌يابي بنيادگرايان سني را فراهم آورده است. مقايسه سياست خارجي جرج دبليو بوش و اوباما به‌وضوح حاکي از تقليل جايگاه خاورميانه در سياست خارجي جديد آمريکاست.
البته بايد توجه داشت که با توجه به بافت جمعيتي شيعيان در عراق و نقش‌آفريني مرجعيت و همچنين نفوذ و کنشگري فعال ايران در عراق و همچنين اقدامات افراطي و خشونت‌آميز داعش، چشم‌انداز موفقيت اين گروه در ايجاد دولت و گسترش نفوذ چندان قابل‌توجه نيست و با گذر زمان اين گروه مجبور به عقب‌نشيني مي‌‌شود. با اين حال خلأ امنيتي عميق در عراق و سوريه و ضعف دولت- ملت‌سازي در اين دو کشور در کنار مداخلات قدرت‌هاي منطقه‌اي زمينه تعارضات عميقي را فراهم آورده به‌طوري که ثبات و دموکراسي در اين کشورها همچنان آرزويي دورازدسترس باقي خواهد ماند.
*امير نياکويي . استاد دانشگاه
نظرات شما عزیزان:
موضوعات مرتبط: سیاسی ، دفاعی ، ،
برچسب‌ها: